Dusza i ciało. Psyche i soma. Najlepsza byłaby pełna harmonia. Odpowiednie proporcje. Wtedy łatwiej podejmuje się decyzje, no i w ogóle – funkcjonuje. Nie wystarczą same odpowiednie warunki zdrowotne albo jedynie dyspozycje psychiczne. Musi być komplet. Do tego będziemy dążyć. Dlatego spróbujmy ustalić, co zawodzi, gdzie są braki ograniczające lub wpływające znacząco na wybór zawodu. Może to czasami przypominać selekcję negatywną, ważne by skutkowało.
Potrzebny jest zestaw cech. Kompozycja wskazująca drogę, która zaprowadzi nas do celu.
Zobaczmy co na powyższy temat można znaleźć w dostępnych publikacjach: na przestrzeni ostatnich 20 lat nastąpiła bardzo gwałtowana zmiana w rozumieniu i postrzeganiu życia zawodowego ludzi. Obowiązywał wcześniej model społeczno-zawodowy, którego trzema składowymi i niezmiennymi składnikami były:
- etap przedzawodowy (uczenie się, zdobywanie zawodu),
- etap zawodowy (działalność zawodowa, praca – przez cały czas w jednym zawodzie, w jednym miejscu),
- etap postzawodowy (wycofanie z pracy, przejście na emeryturę).
Wraz ze zmieniającą się rzeczywistością i wystąpieniem szeregu czynników ekonomicznych, gospodarczych, politycznych i społecznych, nastąpiła również zmiana obowiązującego schematu. Odeszła powyższa trójetapowość, a jej miejsce zastąpił model oparty na rozumieniu życia zawodowego w aspekcie planowania i realizowania KARIERY ZAWODOWEJ. Przejawem tej zmiany było min.:
- rozszerzenie ścieżki zawodowej (niekoniecznie wykonywanie jednego zawodu do końca życia),
- brak typowego etapu przygotowania do zawodu (zawód można właściwie zdobyć w każdej chwili -> edukacja ustawiczna),
- wydłużenie czasu edukacji szkolnej (kiedyś praca od 15-16 roku życia; obecnie w tym wieku kończy się dopiero gimnazjum).
Charakterystyczne jest więc dążenie do tego, aby okres nauki był jak najbardziej otwarty, by człowiek w tym czasie jak najwięcej się nauczył (z różnych dziedzin życia), zdobył jak najwięcej doświadczeń, które będą mu przydatne w pracy (działalności zawodowej), aby zdobył jak najwięcej umiejętności.
Można tu przytoczyć słowa Petera Druckera (pisarza, nauczyciela kształcącego menedżerów):
„Jeśli przez całe swoje życie zawodowe robiłeś jedno, to znaczy że nigdy nie dowiedziałeś się, kim byłeś.”
Parafrazując to stwierdzenie i patrząc na nie jakby od końca można powiedzieć, że: Im lepiej się poznasz, tym łatwiej będzie ci się znaleźć w różnych sytuacjach, również zawodowych.
Reasumując, w odniesieniu do sytuacji zawodowej człowieka musimy raczej mówić o niej jako o karierze zawodowej, czymś co trwa przez całe życie, gdyż na każdym etapie naszego rozwoju możliwe jest zdobycie jakiegoś zawodu, kwalifikacji czy nowych umiejętności.
Karierę zawodową trzeba jednak świadomie zaplanować. Trzeba wyznaczyć sobie cel bądź cele, do których będziemy dążyć. Zanim to jednak zrobimy, musimy poznać szereg czynników warunkujących właściwe zaplanowanie przyszłości. Poznanie ich – z jednej strony ułatwi nam odnalezienie się na rynku pracy, a z drugiej – pozwoli na wybór ścieżki zawodowej zgodnej z naszymi własnymi możliwościami, predyspozycjami, przekonaniami, itd.
Przyjrzyjmy się tym czynnikom:
Decyzje dotyczące wyboru zawodu, czy też – jak wcześniej wspomniałam – zaplanowania zawodowej kariery są jednymi z ważniejszych. Od nich w dużym stopniu zależy przyszłe życie. I mimo, że zmieniająca się rzeczywistość związana z rynkiem pracy wymaga dużej mobilności (umiejętności dokonywania zmian, przystosowania się), umiejętności przekwalifikowania się, to niezmiernie istotne jest, jak dalece człowiek (szczególnie młody) świadomie podejmuje swoją pierwszą decyzję.
Skutki nietrafnego wyboru, mało świadomych decyzji to m.in.:
- niepodejmowanie pracy w wyuczonym zawodzie (strata czasu, po co się tego uczyć, skoro nam nie odpowiada),
- niska jakość wykonywanej pracy (z powodu braku uzdolnień czy zainteresowań w tym kierunku),
- brak satysfakcji z pracy,
- napięcie psychiczne (gdy stwierdzamy, że praca nie sprawia nam przyjemności, że przerasta nasze możliwości, czy przeciwnie – że nas nudzi).
Wśród czynników decydujących o trafnym wyborze zawodowym wyróżnia się dwie podstawowe grupy:
- Czynniki wewnętrzne – związane bezpośrednio z człowiekiem, z jego indywidualnymi cechami, rozwojem, z tym, jaki on jest;
- Czynniki zewnętrzne – znajdujące się poza człowiekiem, czynniki sytuacyjne, wpływające na niego w mniejszym bądź większym stopniu, ale które należy brać pod uwagę.
Przemyślane planowanie własnej kariery zawodowej składa się więc z kilku etapów:
- Poznania siebie (czynniki wewnętrzne),
- Poznania zawodów, rynku pracy (czynniki zewnętrzne),
- Konfrontacji tych dwóch czynników,
- Właściwego zaplanowania kariery, czyli określenia drogi rozwoju zawodowego, w tym znalezienia ścieżek kształcenia prowadzących do wybranego zawodu (grupy zawodów).
Szczegółowe informacje na temat czynników warunkujących właściwe zaplanowanie przyszłości już niebawem w artykułach:
Jak trafnie wybrać zawód? – Poznanie siebie
Jak trafnie wybrać zawód? – Poznanie rynku pracy
Powyższy tekst i pozostałe z serii opracowała Sławomira Lisiecka na podstawie publikacji:
Literatura:
- Trzeciak W., Przygotowujemy się do wyboru zawodu, Warszawa 1988.
- Tyszkowa M., Zdolności, osobowość i działalność uczniów, Warszawa 1990.
- Krawczyk L., Kulpa A., Maicka M., Orientacja zawodowa, Warszawa 1999.
- Sabuda I., Naprzeciw zawodowemu przeznaczeniu. Poradnictwo zawodowe w edukacji, Doradca Zawodowy nr 2(15), 2011
- Absolwent na rynku pracy – poradnik na ucznia i nauczyciela, Ecorys Sp z o.o., Warszawa 2010., s. 24.
- A.Weyssenhoff,E.Kruk-Krymula, J.Biłko, M.Piekarski , barwy Preferencji Zawodowych MEN, Kraków 2011
- Paszkowska-Rogacz, A. (2003). Psychologiczne podstawy wybory zawodu. Przegląd Koncepcji teoretycznych. Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, stron 129.
- Paszkowska-Rogacz, A., Olczak, E., Kownacka, E., Cieślikowska, D. (2006). Doradztwo zawodowe a wyzwania Międzykulturowe. Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, stron 112
- Wersja angielskojęzyczna: Paszkowska-Rogacz, A., Olczak, E., Kownacka, E., Cieślikowska, D. (2008) Vocational Guidance and Multicultural Challenges. Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej, stron 101.
- Paszkowska-Rogacz, A. (red.) (2008). Moje dziecko wybiera karierę zawodową. Łódź: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, stron 164.
Rozdziały w monografiach
- Paszkowska-Rogacz, A., Skłodowski, H. (1999). Wskazówki do wywiadu w doradztwie zawodowym. W: H. Skłodowski (red.) Psychologiczna problematyka doradztwa zawodowego.Materiały do studiowania (t. II, s. 130-142). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
- Paszkowska-Rogacz, A., Kudanowska, E. (2006). Psychospołeczny rozwój człowieka – wybrane teorie, W: A. Paszkowska-Rogacz (red.) Materiały metodyczno dydaktyczne do planowania kariery zawodowej uczniów. Część I, Podstawy rozwoju zawodowego młodzieży (s. 2–24). Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej.
- Paszkowska-Rogacz, A. (2006). Wpływ kultury i osobowości na oczekiwania młodzieży wobec doradztwa psychologicznego w sytuacji wyboru kariery zawodowej, W: H. Skłodowski (red.). Współczesny paradygmat doradztwa zawodowego w zastosowaniu praktycznym, Seria SWSPiZ w Łodzi: Studia i Monografie, nr 13 (s. 165-176). Łódź: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi.
- Paszkowska-Rogacz, A., (2008). Aktywne uczestnictwo rodziców w procesie planowania kariery zawodowej ich dzieci. Trening dla szkolnych doradców zawodowych za zakresu współpracy z rodzicami, W: H. Skłodowski (red.). Polskie doradztwo dla młodzieży – idea czy rzeczywistość, Seria SWSPiZ w Łodzi: Studia i Monografie, nr 19 (s. 101-114). Łódź: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania.
Publikacje w czasopismach
- Paszkowska-Rogacz, A. (1996). Doradztwo zawodowe w krajach Unii Europejskiej, Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego, 1(4), 40-52.
- Paszkowska-Rogacz, A. (1998). Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych jako przedmiot nauczania w systemie studiów wyższych w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego, Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej, 4, 14 – 20.
- Paszkowska-Rogacz, A. (2004). Koncepcje wartości oraz modele życia związane z planowaniem kariery zawodowej, W: H. Bednarczyk, J. Figurski, M. Żurek (red.) Pedagogika pracy. Doradztwo zawodowe (s. 106-113). Radom: Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Instytut Technologii Eksploatacji w Radomiu.
- Paszkowska-Rogacz, A. (2004). Psychologia kariery – rys historyczny, Folia Psychologica, 8, 157-170.
